De Amerikaanse opperrechters zijn níét activistisch

Opiniestuk

28 juni 2022

Met zijn omstreden arrest van vorige week wil het Supreme Court geen politiek bedrijven, schrijft Joris Van Cauter. Het Hof wil het abortusdebat net teruggeven aan het volk.

Europa is niet langer het centrum van de wereld en zijn macht is in verval. Toch heeft het nog steeds de neiging om zijn waarden over de wereld uit de dragen. Vroeger gebeurde dat via kolonisatie. Vandaag zijn er hoogdravende verklaringen van Europese regeringsleiders die openlijk de rechtspraak van het hoogste Amerikaanse Gerechtshof in vraag stellen. Plots is het Supreme Court in Europese ogen niet meer dan een verzameling van activistische rechters, een politiek gerechtshof. Daarom ook dat ze ongehinderd kritiek kunnen geven op wat hen eigenlijk niet aanbelangt. De scheiding der machten is geen issue meer wanneer je rechters verwijt aan politiek te doen.

De kritiek dat het Supreme Court politiek is, of dat de rechters politiek benoemd zijn, is bevreemdend. Het Supreme Court is altijd al in zekere zin een politiek gerechtshof geweest. Ook in 1973, toen Roe v. Wade het recht op abortus grondwettelijk verankerde en in 1992, toen Planned Parenthood v. Casey het recht op abortus bevestigde. Dat openlijk politieke karakter is er net de kracht van. Want wetten, ook de grondwet, zijn niet meer dan gestolde moraal. De interpretatie daarvan is nooit waardevrij. De wijze waarop rechters benoemd worden in het Supreme Court is een complexloze manier om daarmee om te gaan. Ook de hoogste Europese rechters zijn politiek benoemd. Dat zijn velen even vergeten.

Gouvernement des juges

Minstens even belangrijk als de vraag wie oordeelt, is de vraag waarover grondwettelijke hoven of mensenrechtenhoven kunnen oordelen. De verhouding tussen politiek en recht was voor een groot stuk de inzet van Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization, het zogenoemde antiabortusarrest van eind vorige week. Het Supreme Court oordeelt dat het als hoogste gerecht voorzichtig moet zijn en geen al te ruime invulling mag geven aan de grondwet. Die is (zeker in de VS) moeilijk aan te passen en hoe concreter die wordt ingevuld, hoe meer je ontneemt aan het politieke.

Het idee dat de VS naar de middeleeuwen zijn teruggekatapulteerd, is belachelijk. De uitspraak van het Hof ligt in lijn met hoe Europese, verlichte rechters erover denken

Uitspraken van een grondwettelijk hof doden het maatschappelijke debat over de invulling van bepaalde abstracte grondrechten, zoals het recht op vrijheid, op een privéleven of op leven. Het Supreme Court waakt er met andere woorden over om geen gouvernement des juges te worden. Dat het redactioneel commentaar het gisteren over activistische rechters had (DS 27 juni), is net in tegenspraak met het Amerikaanse arrest. Activistische rechters willen politiek bedrijven en dat is net wat het Supreme Court niet wil doen. De opperrechters willen het abortusdebat ‘teruggeven’ aan het volk. Afhankelijk van hoeveel vertrouwen je hebt in de stem van het volk, kun je die beslissing toejuichen of betreuren. In dat opzicht mag misschien eens worden opgemerkt dat de wet die het Supreme Court heeft goedgekeurd met zijn arrest-Dobbs abortus toelaat tot vijftien weken zwangerschap, dat is drie weken langer dan in België. Een recht hoeft niet grondwettelijk te zijn om een recht te zijn.

Privacy en vrijheid

De gedachte dat de Verenigde Staten naar de donkere middeleeuwen zijn teruggekatapulteerd, is belachelijk. De uitspraak van het Supreme Court ligt volledig in de lijn met hoe onze Europese, verlichte rechters erover denken. De grondrechten die zowel de Europese als de Amerikaanse rechters interpreteren, zijn vergelijkbaar.

In de zaak-Roe v. Wade werd een grondwettelijk recht op abortus afgeleid uit het recht op privacy, zoals gewaarborgd door het eerste, het vierde, het vijfde, het negende en het vijftiende amendement aan de grondwet van de VS. Het Casey-arrest fundeerde het grondwettelijk recht op abortus op het recht op vrijheid voor de Amerikaanse burgers en het feit dat die alleen op een wettelijke manier kan worden beperkt.

Vrijheid (artikel 5 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) en privacy (artikel 8) zijn ook Europese grondrechten. Nochtans heeft het Europees Hof in verschillende arresten bevestigd dat in die bepalingen geen ‘recht op abortus’ te lezen valt. Het Europees Hof oordeelt dat het recht op privacy en het recht op vrijheid in de balans gelegd moet worden met het recht op leven (artikel 2), ook wanneer het om een ongeboren leven gaat. De lidstaten verschillen van mening over de vraag wanneer dat leven begint en juridische bescherming verdient. Die discussie wil het Europees Mensenrechtenhof niet beslechten. Het oordeelt dat lidstaten vrij moeten zijn om die discussie te voeren. Het Hof in Straatsburg zal de uitkomst van dat debat slechts marginaal toetsen.

Misschien zal het Europees Hof zich activistischer opstellen. In theorie kan die opstelling twee kanten uitgaan: het Hof kan het recht op leven ruimer gaan interpreteren en het ongeboren kind/de foetus ruimer gaan beschermen, of het recht op privacy ruimer interpreteren en zo de mogelijkheden tot abortus verruimen. Ongeacht welke uitkomst we het meest genegen zijn, is de vraag of het wenselijk is dat rechters dat beslissen. Veel Europese regeringsleiders lijken te verlangen dat een rechter op hun stoel komt te zitten. Tot die iets anders zegt dan ze willen. Dan is die rechter activistisch.

Artikel uit De Standaard, 28 juni 2022:

https://www.standaard.be/cnt/dmf20220627_97617125?&articlehash=k%2FA%2ByTvWKqn06IVW2UYvCLBzx0iTHlDsel9VzhLfdf0n5ac3aQBVE5xDs3r%2B18fnZ4yAc3L9DPMm2NSBZ54tEIL5QgoAg%2FD18BgySd%2FSrQnH4856HDAnK%2B%2BXSSUpbCEjTnSpGH4qVqukv4FozMl1hDdwauUBrzKfQI3vuupFI1SBse3iyfoJ%2BDLs2L1m%2FxdzYMhOr%2BBdozQ7PM6ilCl2Scyit2BAZdC3jeWNc74E%2FXZkXPiIA8jrYzTMxg2YxnOCXGKNAkH6DAboodhZEOEtfN2WoJuV6nkoL5tDfFnObN2bqDfD33CLNEEBUwaNwr0U3nqGp%2FQ4T2rPuUx5jnMGlQ%3D%3D

De Standaard, 2 april 2024

Lessen uit een proces dat justitie heel graag wou

Justitie trad snel en doortastend op in de zaak tegen Bart De Pauw, stelt Joris Van Cauter vast. Een schoolvoorbeeld van klassenjustitie. Tot een catharsis heeft het niet geleid.

“Het proces dat niemand wou” is een proces dat, als je het nader bekijkt, velen heel graag wilden. Niet het minst justitie zelf. Het is een schoolvoorbeeld van klassenjustitie. En niemand schijnt dat te zien. Belaging en het creëren van een elektronische overlast zijn veelvoorkomende ‘relationele’ misdrijven. Het zal wel koelen zonder blazen, is de basishouding van justitie. Uit de praktijk blijkt dat de veelvuldige klachten van slachtoffers heel vaak zonder gevolg blijven. Af en toe, wanneer het leidt tot levensdelicten, met dramatische gevolgen. In de regel dien je als advocaat zelf naar de onderzoeksrechter te stappen vooraleer er iets gebeurt. En die onderzoeksrechter zit meestal niet te wachten op nog maar eens een uit de hand gelopen (v)echtscheiding.

Hoe anders ging het in de zaak-Bart De Pauw. Nog voor bij de politie één klacht gekend was, liet de procureur des Konings zelf een voorlopig proces-verbaal opstellen. Op 11 november nota bene. De procureur vatte diezelfde 11 november 2017 nog een onderzoeksrechter. Die laatste ging vervolgens over tot huiszoekingen en een telefoontap. Ook ging de onderzoeksrechter over tot het persoonlijk verhoren van alle betrokken vrouwen en Bart De Pauw zelf. Voor het proces ten gronde werden op de rechtbank in Mechelen twee volledige dagen uitgetrokken.

Een “gewoon” slachtoffer van belaging of zelfs verkrachting krijgt in de regel de onderzoeksrechter niet te zien. Die heeft daar geen tijd voor. De verhoren zijn politiewerk. Een huiszoeking of telefoontap voor dit soort misdrijven is de absolute uitzondering. Wanneer het tot een proces komt, dan wordt het belagingszaakje op een goede 30 minuten afgehandeld samen met ongeveer twintig andere zaken dezelfde ochtend.

Eerlijk proces

Afgaande op de reacties van de betrokkenen is dit doortastend optreden van justitie geen succesverhaal. De oudste feiten dateren van meer dan 20 jaar geleden en tot op vandaag is van een catharsis geen sprake. Integendeel.

Met steun van velen uit de culturele wereld trekt de VRT nu drie weken de tijd uit om acht vrouwen hun verhaal te laten doen over het gedrag van Bart De Pauw. Een vijfsterrendocumentaire, volgens velen. Toch enkele bedenkingen. Net zoals in Godvergeten wordt een verhaal gebracht louter en alleen vanuit één kant. Anders dan in Godvergeten kreeg hier de andere zijde wel de kans om mee te werken. Dat werd geweigerd. Als kijker kun je dat betreuren maar als advocaat begrijp ik het. Meer nog, het is de enige juiste keuze. De opnamen vonden plaats tijdens het proces. Met de camera op schoot naar het proces. Begin als beklaagde maar eens op twee fronten te strijden. In Mechelen voor drie rechters, die na woord en wederwoord beslissen over schuld en straf. Je moet het hebben meegemaakt om te weten hoe ingrijpend het is. Maar er is altijd hoop.

Hoop op een eerlijk proces. Daar gaven de rechters blijk van in hun vonnis dat begint met de verklaringen van alle betrokkenen, vanwege de vrees dat in samenvattingen de nuances verloren dreigen te gaan. Hoop op een vrijspraak of ten minste op een straf op mensenmaat. Een straf die perspectief biedt, soms helend is en in ieder geval eindig. In het vonnis vinden we dat terug: de rechters stellen in hoofde van Bart De Pauw oprecht schuldbesef vast. Vandaar een straf met uitstel van tenuitvoerlegging.

Catch 22

Het andere front ligt op televisie. Voor heel Vlaanderen, en daar is er geen hoop. De juridische waarheid is hier minder van belang. Het gaat om iets anders. De reportagemaker van Het proces dat niemand wou wil de kijker iets leren: hoe gevaarlijk machtsrelaties kunnen zijn en welke impact dit kan hebben op wie er slachtoffer van is. Je bent als beklaagde het voorwerp van een les aan de kijker. Ja, de reportage zou zelfs deel moeten uitmaken van het lessenpakket.

Een gruwelijkere straf is moeilijk denkbaar. Generatie na generatie wordt geconfronteerd met jouw fouten. Maatschappelijk en familiaal ben je quasi dood. Deze straf kun je niet uitzitten, deze straf biedt geen enkel perspectief. Jouw schuld neemt ook geen einde met het betalen van de burgerlijke partijen. Die juridische benadering heeft plaatsgemaakt voor een moralistische benadering. Zonden kunnen vergeven worden na een gelaïciseerde publieke mediabiecht.

Dat de rechter heeft geoordeeld dat je aan jezelf hebt gewerkt en blijk hebt gegeven van oprecht schuldbesef is van geen tel. Het oordeel over schuldbesef en oprechtheid komt niet aan de rechter toe maar aan het volk. Daarom moet je nog eens op het scherm door het zand gaan en excuses aanbieden. Voor waar je schuldig aan bevonden bent. En ook voor waar je niet schuldig aan bent. Er zijn immers altijd wat fouten die juridisch helaas de dans hebben ontsprongen. Die excuses worden vervolgens gewogen door enkele mediarechters op hun oprechtheid en zo kan de genade van het volk terug over jou komen.

Enig probleem is dat tot vandaag nog niemand geslaagd is in deze beproeving: wie zich hieraan waagt beoogt uiteindelijk altijd eigenbelang en dan kunnen excuses natuurlijk niet oprecht zijn. Dat is de catch 22 van de mediabiecht. Het proces dat echt nog altijd niemand wil, is van een andere aard. Dat vergt een ander onderzoek. Met name hoe het komt dat diegenen die vandaag het hardst zijn in hun veroordeling gisteren het hevigst in hun lofbetuigingen. Een oud zeer. En passend bij de tijd van het jaar: hoe weinig tijd er is tussen Palmzondag en Goede Vrijdag.

Artikel uit De Standaard, 02/04/2024

De Amerikaanse opperrechters zijn níét activistisch

Opiniestuk

Laatste publicaties

Prejudiciële vraag aan het Grondwettelijk Hof

Lessen uit een proces dat justitie heel graag wou

Eerlijk proces

Catch 22

Wrakingen, persoonlijke aanvallen op rechters: justitie moet zich bezinnen voor het te laat is